Het deze week verschenen jaarverslag 2023 van de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsvrouw draagt de titel Burgerperspectief: een manier van doen.
Ik lees daarin de volgende passage:
Het doorvoeren van veranderingen door aanpassing van systemen blijkt al jaren een giftige paradox. Dat zien we ook bij veranderingen in de jeugdzorg. Elke aanpassing van het systeem om eerdere problemen op te lossen, zorgt weer voor nieuwe problemen én nieuwe aanpassingen. Ondertussen blijven de oude problemen bestaan en wordt de zorg complexer en duurder. Kinderen en jongeren worden in de tussentijd nog altijd niet goed geholpen.
Inderdaad, een giftige paradox. Het wegnemen van systeemfouten door veranderingen in het systeem leidt uiteindelijk tot explosie of implosie van dat systeem. Kennelijk is de overheid zich daar niet van bewust. Een vastgelopen systeem vraagt om een volledige heroriëntatie die moet beginnen bij punt nul en dat is bij de leefwereld.
De ombudslieden hebben het over een andere manier van doen, maar het gaat wat mij betreft om een andere manier van weten. Dat is ook mijn eigen ervaring. Er heerst onwetendheid in de ambtelijke burelen. En mocht die kennis wel aanwezig zijn, dan is het nog maar de vraag of die wordt toegepast, omdat dan nog de hobbel van politieke onwil moet worden genomen.
Ik zal dit proberen uit te leggen aan de hand van de constatering van de ombudslieden dat het de overheid niet lukt om aan te sluiten bij de behoeften en de leefwereld van de mensen en wat dit vervolgens betekent voor het streven naar beleidsaanpassingen.
Hieronder staat een afbeelding van het open systeem van David Easton, waarbij een proces wordt doorlopen dat begint bij de samenleving (met signalen) en eindigt bij de samenleving (met outcome: maatschappelijke effecten). In zo’n proces kan er bij elk van de punten 1 tot en met 5 van alles misgaan, bijvoorbeeld bij de start (1) als het gaat om het verwerven van inzicht in de vragen en behoeften van burgers.
Het is van het grootste belang om de signalen uit de samenleving goed op te pikken. We moeten ons realiseren dat het maken van fouten maken in het beleidsproces niet leidt tot een optelsom: fout 1 + fout 2 + fout 3 …., maar dat gemaakte fouten blijven doorwerken. Dus fout 1 + (fout 1 * fout 2) + (fout 1 * fout 2 * fout 3) …. Fouten werken met andere woorden exponentieel door.
We moeten daarom alles op alles zetten om de eerste stap zo goed mogelijk uit te voeren. Zorg ervoor dat je goed luistert naar de samenleving, gericht luistert, selectief luistert, serieus luistert. Dat is geen geringe opgave: van wie heb je informatie nodig, welke informatie heb je nodig, hoe kun je die informatie verzamelen?
Om die vragen te beantwoorden heb je kennis nodig van de methodologische standaarden van het creëren van Samenlevingsbeleid. Het is precies deze kennis die ontbreekt bij de overheid. Maar die is gelukkig wel te verwerven.
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld