In december 2020 verscheen het rapport Ongekend onrecht van de Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Men had vastgesteld dat bij de uitvoering van deze toeslag de grondbeginselen van de rechtsstaat waren geschonden Dit was voor de Kamerleden Omtzigt en Van Dam aanleiding om een motie in te dienen om een staatscommissie in het leven te roepen. Deze zou de opdracht moeten krijgen om het functioneren van de rechtsstaat in de meest brede zin te analyseren en op basis daarvan met voorstellen komen.
De Staatscommissie rechtsstaat werd ingesteld in maart 2023 en het presenteerde deze week zijn rapport met de titel De gebroken belofte van de rechtsstaat, Tien verbetervoorstellen met oog voor de burger.
De commissie heeft ervoor gekozen om het vraagstuk te bezien vanuit het perspectief van de burger door het voeren van gesprekken, internetconsultaties, burgerpanel en nog wat van die dingen. Wat niet duidelijk is, hoe de oogst van die inspanningen hun weg hebben gevonden naar de uiteindelijke aanbevelingen. Het achtergrondrapport gaat voor 20% over de consultaties. Voor 80% is het inbreng van professionals en adviesorganisaties.
Bovendien zijn deelnemers aan de consultaties ambtenaren en burgers die vanuit hun professie deskundig zijn. Hoezo burgerperspectief?
Ik heb een hekel aan onderzoeksrapporten en beleidsvoorstellen die claimen de burger serieus te nemen en beroerde vormen van burgerparticipatie misbruiken om vervolgens de eigen systeemwereldopvattingen te legitimeren.
Maar goed, bestaat er ook zoiets als een rechtsstaat bezien vanuit overheidsperspectief, vraag ik me af?
Volgens mij is de rechtsstaat van, voor en door de burgers. Het is hét verbindende element van het sociaal contract.
De rechtsstaat is in ons land echter niet van de burgers. De Grondwet constitueert de rechtsstaat, maar het bevat geen preambule die de woorden Wij, de burgers bevat noch is het ooit door de burgers geratificeerd.
De rechtsstaat is in ons land ook niet voor de burgers, zoals blijkt uit de manier waarop met name kwetsbare burgers bescherming tegen de overheid ontberen; integendeel ze worden de vernieling in geholpen.
De rechtsstaat is in ons land ook niet door de burgers. Daarmee duid ik op democratie. De rechtsstaat kan niet bestaan zonder democratie. Het is een noodzakelijke voorwaarde. Geen democratie, geen rechtsstaat.
Wij laten in ons democratisch systeem politieke partijen toe, die dictatoriaal worden geleid en geen greintje democratie in hun eenmansclub toelaten.
We bieden zo’n partij zelfs de gelegenheid om een kabinet te formeren, nadat eerst in de informatiefase een ‘gemeenschappelijke basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat’ (eindverslag Plasterk) moest worden afgesproken. Waarom? Omdat de vrees bestond dat de niet-democratische partij uit de rechtsstatelijke bocht zou vliegen. Hoe ironisch wil je het hebben?
Ten slotte staan straks bewindslieden op het bordes die moeten functioneren binnen de kaders die door een persoon worden verordonneerd.
Ik zal in deze zomerperiode de tien verbetervoorstellen van de staatscommissie een voor een onder de loep nemen Volgende week start ik met voorstel 1:
Toon rechtsstatelijk leiderschap en draag de principes van de rechtsstaat actief uit!
Versterk de rechtsstatelijke cultuur ook met een Planbureau voor de rechtsstaat en een zelfstandig begrotingshoofdstuk voor de rechtsketen.
Peter Hovens
peter@samenwereld
Coöperatie SamenWereld