Naar aanleiding van de rellen in Amsterdam bij de wedstrijd van Ajax tegen Maccabi Tel Aviv en de commotie die daarna ontstond rondom de positie van burgemeester Halsema, hebben Hilde Westera en Niels Karsten een buitengewoon interessant essay geschreven. De titel luidt Onafhankelijke rol burgemeester relevanter dan ooit en legt het belang uit van de cruciale rol van de burgemeester als onafhankelijk bestuursorgaan in het beschermen van de rechtsstaat.
Nu was ik altijd al onder de indruk van deze onafhankelijke positie, maar dit essay heeft mijn opvatting aanzienlijk verstevigd. Zo ben ik tegenstander van de gekozen burgemeester vanwege het politiserend effect; het tast de onafhankelijke positie aan. Gelukkig is de discussie daarover verstomd. Maar die kan zomaar weer oplaaien, bijvoorbeeld in de slipstream van de mogelijk naderende besluit om het correctief referendum in te voeren. Voorstanders spelen altijd de kaart van ‘het moet democratischer’, maar het effect is een verzwakking van de rechtsstaat.
Enerzijds prijs ik me gelukkig dat we in een land leven met onafhankelijke burgemeesters en tegelijkertijd maak ik me zorgen over de toekomst ervan.
Ik heb namelijk altijd gedacht dat Tweede Kamerleden rechtschapen mensen waren, die – ongeacht de politieke kleur – geknipt waren voor hun job; mensen die goed voor onze rechtsstaat zorgden. En ministers waren vakbekwame lieden die hun bestuurlijke sporen hadden verdiend, die wisten waar ze het over hadden en die begrepen dat hun handelen moest passen binnen het raamwerk van de rechtsstaat.
Kom daar nu nog maar eens om. Stel je voor dat de huidige situatie in de landelijke politiek doorsijpelt naar het lokale niveau en dat we straks burgemeesters krijgen die weliswaar in de positie zijn om de rechtsstaat beschermen, maar dat om hun moverende politieke redenen niet doen.
Vooralsnog heb ik er vertrouwen in dat gemeenteraden een goede buffer vormen (nog een argument tegen de gekozen burgemeester). Cijfers wijzen uit dat de politieke kleur van een kandidaat-burgemeester zelden of nooit de doorslag geeft om hem te benoemen. Het-boven-de-partijen-staan, het-zich-politiek-kleurloos-gedragen en het-kunnen-verbinden zijn de belangrijkste kritische succesfactoren van dit bestuursorgaan.
En misschien moet het-zich-rechtsstatelijk-gedragen wel worden opgenomen in het profiel van burgemeesters. Maar dat zou toch niet nodig moeten zijn?
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld