Vorige week heb ik een aanzet gemaakt met het opsommen van stappen die we moeten zetten in een beleidsproces om een maatschappelijk vraagstuk aan te pakken. Let wel, het zijn methodologisch, wetenschappelijk gefundeerde stappen.
Ik noem ze nog een keer kort:
Je zult eerst met feiten en cijfers moeten onderbouwen dat het fenomeen dat ‘probleem’ wordt genoemd ook daadwerkelijk bestaat.
Het tweede aspect is dat je alle mogelijke brillen moet opzetten om naar een maatschappelijk vraagstuk te kijken.
Het derde punt is dat een politieke uitspraak moet worden gedaan over de onwenselijkheid van een probleem.
Het vierde element is dat de politicus de uitspraak doet dat hij de onwenselijkheid uit de weg wil ruimen, waarmee hij een stip op de horizon plaatst.
De vijfde stap is dat de politicus deze keus met argumenten fundeert.
Stap nummer zes is dat politici in de politieke arena de argumenten met elkaar uitwisselen om op basis daarvan de goede keuzes te maken. Maar deze zijn nog voorlopig.
De zevende stap die we moeten zetten is de analyse van het maatschappelijk probleem. Problemen komen immers niet uit de lucht vallen; ze kennen een of meerdere oorzaken. Wanneer je uit de sfeer van symptoombestrijding wil blijven, dan zul je die oorzaken moet willen kennen en bovendien in hun onderling verband kunnen zien. Dat inzicht is nodig om vast te kunnen stellen welke oorzaken zo effectief mogelijk aangepakt kunnen worden. Dit klinkt erg logisch, want het lijkt op het stellen van een diagnose door een arts, die jou beter wil maken wanneer je met medische klachten kampt. En dus verwacht je dat ook maatschappelijke problemen op deze manier worden benaderd. Helaas, niets is minder waar.
Neem de proef op de som. Neem een willekeurig beleidsdocument van de rijksoverheid of van een lagere overheid. Zoek binnen dat document naar de probleem- en oorzaken analyse. Mispoes, je vindt deze niet, want die wordt niet gemaakt.
En wanneer de analyse niet is gemaakt, dan ga je geheid de mist in met stap nummer acht. In deze stap beantwoord je namelijk de vraag welke acties je kunt uitvoeren om het maatschappelijke probleem effectief aan te pakken. Hoe dieper je in het oorzakelijk complex ingrijpt, des te doeltreffender zal de ingreep zijn.
Dat oordeel moet daarnaast worden bezien in combinatie met het kosten-baten vraagstuk en dan spreken we over doelmatigheid of wel efficiency. Dat is stap nummer negen.
Dan pas zijn we toe aan het formuleren van interventies die het maatschappelijk probleem effectief en efficiënt kunnen aanpakken. Dit is de tiende stap. Een optelsom van deze interventies, die verschillende vormen kunnen aannemen, zoals actie, activiteit, project, subsidie, levert een uitvoeringsprogramma op. Dat programma stelt de politiek in staat om te kiezen hoe men het publieke geld wil besteden om het maatschappelijk probleem aan te pakken.
De volgende stap, we zitten nu bij nummer elf, is dat in combinatie met stap zes de politiek de definitieve punten op de horizon plaatst. Daarna is het bestuur aan zet – stap twaalf – die de weg van het punt waar we ons nu bevinden (ongewenste situatie) uitstippelt richting de politiek gewenste situatie.
Na deze twaalf stappen beschikken we alleen nog over papier. In de maatschappelijke werkelijkheid is nog niets veranderd.
Daar ga ik het volgende week over hebben.
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld