Menno Hurenkamp heeft onlangs een interessant essay geschreven in het kader van de aanvaarding van zijn hoogleraarschap Democratie als Mensenwerk bij de Universiteit voor Humanistiek onder de titel Valse Vrienden? Democratiearmoede en wat eraan te doen.
Aan de hand van vier overlappende idealen die democratie vormgeven kunnen hedendaagse zorgen worden afgebakend. Die vier idealen zijn:
- afwezigheid van overheersing
- eigenaarschap van de instituties
- participatie in besluitvorming
- wederkerigheid ten opzichte van medeburgers.
De idealen liggen onder vuur van mensen die zéggen de democratie een warm hart toe te dragen, met weinig oog voor de gevolgen, zo stelt Hurenkamp. Valse vrienden zorgen zo voor democratiearmoede, waar we alleen met z’n allen iets aan kunnen doen. De valse vrienden zijn respectievelijk meeloper, missionaris, technocraat en zelfspecialist. Zie onderstaande tabel.
Met name het vierde ideaal vind ik interessant. Hurenkamp preciseert wederkerigheid als volgt:
“Opvattingen van andere mensen bij voorbaat afserveren als onrechtmatig of achterhaald kan niet, dan suggereer je dat ze geen burgers zijn. Zonder je in anderen proberen te verplaatsen, is er geen ruimte voor meningsverandering.”
Het terugbrengen van wederkerigheid in de democratie is met name een opdracht aan de politiek leiders. Dan doet het pijn om Frans Timmermans tijdens het congres in Apeldoorn te horen afgeven op Geert Wilders, die op zijn beurt aankondigt aangifte te gaan doen tegen de GroenLinks/PvdA-leider. Wilders in de slachtofferrol zal hem geen windereieren leggen bij nieuwe verkiezingen.
Het is niet de taak van Timmermans om de huidige formatie te laten mislukken; het is ook niet nodig want dat gaat vanzelf gebeuren. Timmermans moet wederkerigheid tonen en de rechtse kiezer laten zien dat ook zij baat hebben bij een progressief-groene verbinding met liberale waarden. Daarmee wordt dat streven een serieuze poging om een nieuwe gang naar het stemhokje te voorkomen.
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld