Feitelijke onjuistheden dringen steeds meer onze democratie binnen. We waren natuurlijk al gewend dat in de strijd om de gunst van de kiezer de waarheid wel eens mooier wordt voorgespiegeld.
Maar ja, wat is ‘waarheid’?. Volgens Aristoteles is ‘waarheid’ zeggen dat wat is, is, en dat wat niet is, niet is. Onwaarheid is zeggen dat wat is, niet is, of dat wat niet is, is. Helder toch?
Er zijn echter ook filosofen zoals Habermas, die waarheid niet zien als een statisch gegeven, maar die beweren dat waarheid ontstaat binnen een deliberatief proces.
Weer anderen – zoals Richard Rorty – vinden dat waarheid niet objectief kan worden vastgesteld, maar afhangt van de context. Dit opent de mogelijkheid om ook misinformatie in een bepaalde context te zien als ‘waarheid’.
Wanneer politici kiezers bedelven onder misinformatie en deze kiezers die informatie voor waar aannemen en zij vervolgens vol overtuiging hun stem uitbrengen op de betreffende politici en deze politici samen een meerderheid verwerven en gaan samenwerken, dan hebben de kiezers – democratisch gezien – toch gelijk? Of niet?
Volgens Hannah Arendt zijn in een gezonde democratie feitelijke waarheid (objectief) en meningsovertuigingen (subjectief) met elkaar in balans.
Ik heb het gevoel dat via de sociale media de meningsovertuigingen meer en meer worden gevoed door feitelijke onjuistheden. De politieke en de techbazen hebben inmiddels in dit spel de macht verworven, waar niemand(?) tegen op kan. Daarmee ontstaat niet alleen onbalans, maar een zichzelf versterkend effect, dat niet te stoppen lijkt.
Ik denk dat het alleen de ratio is die dit kan stoppen. De waarheid moet bescherming bieden aan de democratie met behulp van vrije en onafhankelijke media, onderwijs, wetenschap en maatschappelijke dialoog. Daar hebben we ratio voor nodig. De populisten ondermijnen de genoemde bescherming hierop te bezuinigen.
Politici die een tegenovergesteld geluid willen laten horen, moeten dat geluid blijven baseren op een in balans gehouden mix van ratio en emotie. Om succesvol politieke macht te verwerven zal de samenleving hierin moeten worden meegenomen. Samen op zoek naar de waarheid. Wie gaat daar leiding aan geven?
Volgens Plato is een leider hij die zowel wijsheid als deugd bezit en in staat is om rechtvaardig en rationeel te regeren. Hij noemde die leider de koning-filosoof.
Er zal geen einde komen aan de ellende van de mensheid, en evenmin aan de ellende van de staat, tenzij de filosofen koningen worden of de koningen en machthebbers echte en grondige filosofen worden.
Wil de echte koning-filosoof opstaan?
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld