Wanneer je vanachter ‘de sluier van onwetendheid’ (Rawls) moet kiezen voor een wenselijk politiek stelsel, dan gaat – gelet op de wens tot maximale vrijheid – de voorkeur uit naar een democratisch stelsel.
Een stelsel waarbij je de vrijheid hebt om je eigen keuzes te maken. In een complexe maatschappij, waarin wij ons bevinden, betekent dit een representatief democratisch stelsel. Vrijheid houdt in die situatie in dat je vrij bent om een stem uit te brengen (actief kiesrecht) op een kandidaat-volksvertegenwoordiger en tegelijkertijd dat je vrij bent om jezelf kandidaat te stellen voor een plek in de volksvertegenwoordiging (passief kiesrecht).
Beide rechten zijn verankerd in artikel 4 van onze Grondwet: ‘Iedere Nederlander heeft gelijkelijk recht de leden van algemeen vertegenwoordigende organen te verkiezen alsmede tot lid van deze organen te worden verkozen, behoudens bij de wet gestelde beperkingen en uitzonderingen’.
Toch heb ik het gevoel dat die gelijkheid in de praktijk niet goed uit de verf komt. De Tweede Kamer is geen afspiegeling van de samenleving en sommige burgers (meestbedeelden) zijn meer gelijk dan andere burgers (minstbedeelden).
Dat heeft alles te maken met de kansenongelijkheid, waar ik vorige week over sprak. De vaag luidt dan ook hoe we de minstbedeelden het beste kunnen compenseren. Dat gebeurt onvoldoende. Lei gaf mij enkele voorbeelden: ‘Ik denk met name aan laagdrempelige sociale advocatuur, straathoekwerk voor ouderen en jongeren, actieve wijkagenten, structureel functionerende voedselbanken, anti-armoede-programma’s, bewegingsprogramma’s voor kinderen, blijf-van-mijn-lijfhuizen, etc. Op al deze zaken is nu al gedurende een lengte van jaren bezuinigd.
Deze voorbeelden hebben te maken met politieke keuzes, maar hebben nog niets met het stelsel als zodanig te maken.
Wellicht moet ik het gaan zoeken bij de IJzeren Wet van Michels, ook wel de IJzeren Wet van de oligarchie genoemd, die stelt dat elke democratie zich onvermijdelijk ontwikkelt tot een oligarchie, waarbij de macht in handen is van een select gezelschap heersers, die het contact met de massa zijn kwijtgeraakt.
Volgens mij hebben daar in Nederland mee te maken. Het kleine clubje dat zich Kabinet noemt – en misschien zelfs een smaldeel daarvan – heeft het voor het zeggen. Datzelfde geldt zeker voor de Europese Unie dat geregeerd wordt door 27 regeringsleiders, die geen verantwoording hoeven af te leggen aan het Europees Parlement, dat sowieso machteloos is.
Ik ga de komende week verder nadenken over de oorzaken van de oligarchisering om te zien of de ijzeren wet anders kan worden gesmeed.
Ik kan jouw ideeën en gedachten hier goed bij gebruiken.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld