Sigrid Kaag is de lijsttrekker voor D66 en zij heeft zich tegelijkertijd kandidaat gesteld om premier van ons land te worden. Het concept-verkiezingsprogramma van deze partij stelt voor om de minister-president door het volk te laten kiezen. Dat zou Kaag goed uitkomen, want dan heeft ze een grotere kans om eerste minister te worden.
Dat is natuurlijk een beetje flauw om te zeggen, want D66 heeft het standpunt van de gekozen premier al decennialang in haar verkiezingsprogramma staan.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat D66 de grootste partij wordt. Bij een premiersverkiezing zou Kaag zich kunnen profileren als de eerste vrouwelijke premier en wat mij betreft heeft ze goede papieren.
Het klinkt sympathiek en logisch tegelijk om de eerste bestuurder van ons land door haar burgers te laten kiezen. Immers hij (of binnenkort ‘zij’?) vormt toch het boegbeeld van Nederland (nee, niet de BV, want we zijn geen bedrijf).
De premier is de trait-d’union naar de koning, hij zit de ministerraad voor, doet de belangrijkste politieke debatten, zit namens ons land in de Europese Raad. Niet verkeerd dat de bevolking zelf deze persoon kiest, toch?
Niets is wat het lijkt. Een gekozen premier is een vreemde eend in de bijt van onze trias politica. De scheiding van de drie machten (volksvertegenwoordigende, uitvoerende en rechtsprekende) is een essentieel kenmerk van onze democratische rechtsstaat. Checks and balances zorgen ervoor dat de machten met elkaar in evenwicht blijven om te voorkomen dat een van de drie machten de overhand krijgt.
In dit systeem kiest het volk zijn volksvertegenwoordiging, maar niet ook nog een keer de minister-president of andere ministers. Het is aan de volksvertegenwoordiging om het bestuur en daarmee ook de premier te kiezen.
Vreemd genoeg gebeurt dat niet in ons land. Kandidaat-bestuurders worden door hun politieke partij naar voren geschoven en na een fikse screening (niet altijd waterdicht gebleken) volgt er een gesprek met de formateur, zijnde de beoogd premier. Daarna volgt het benoemingsbesluit dat wordt ondertekend door de koning en de premier. Ook de benoeming van de premier wordt door de premier zelf ondertekend, echt waar.
In deze procedure staat de Tweede Kamer – onze volksvertegenwoordiging – buitenspel. Dat is eigenaardig. Wel zijn er geluiden om kandidaat-ministers tijdens openbare hoorzittingen van de Tweede Kamer aan de tand te voelen. Leuk, maar dat verandert ten principale niets aan de vreemde procedure die we kennen.
De gekozen premier kan ook nog tot de volgende ongemakkelijke situatie leiden. Er kan een coalitie ontstaan van een aantal politieke partijen, terwijl de premier lid is van een andere partij, die dus in de oppositie zit. Zie je het al voor je? Een premier van linkse signatuur die een centrum-rechts Kabinet verdedigt?
Of kijk naar de Verenigde Staten. Daar wordt binnenkort een nieuwe president gekozen door het volk. In mijn beleving zou die keus moeten worden gemaakt door het Huis van Afgevaardigden. Wanneer dat vier jaar geleden al het geval was geweest, hadden de Republikeinse afgevaardigden nooit Donald Trump gekozen tot president.
Denk je dat ik het verkeerd zie? Ik hoor het graag.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld