Met belangstelling volg ik de formatiebesprekingen. Met Herman Tjeenk Willink als informateur heb ik er wel vertrouwen in. Juist hij is degene die al jarenlang zijn zorgen uitspreekt over toestand van de democratische rechtsorde in Nederland. In zijn essay Groter denken, kleiner doen, Een oproep (2018) heeft hij indringend aandacht gevraagd voor de kwetsbaarheid van onze democratische rechtsorde.
In mijn boekenkast staan alle jaarverslagen van de Raad van State vanaf het moment dat hij vice-president van dit Hoge College van Staat was. Deze verslagen beginnen allemaal met het hoofdstuk ‘Algemene beschouwingen’, waarin Tjeenk Willink vanaf 1997 elk jaar tot en met het jaarverslag 2010 zijn zorgen uitte over het functioneren van de politiek, de verhouding tussen politiek en samenleving en de positie van de rechterlijke macht. Menigmaal heb ik gedacht ‘Wordt hij daar niet moe van?’ Ze leren immers toch niet.
Ik lees op pagina 12 van zijn eerste jaarverslag het volgende: ‘Dat ‘primaat (van de politiek, ph)’ houdt niet in – en heeft ook nooit ingehouden – dat politieke ambtsdragers uiteindelijk zelf de macht hebben. Het houdt in dat zij macht controleren, allereerst de macht van de overheid zelf in haar verschillende onderdelen en gedaanten. Die controle is gericht op het overeind houden van de democratische en sociale rechtsorde’.
Dit gaat dus over ‘macht’ en ‘tegenmacht’, twee woorden die na de Nieuwspoortlezing op 27 januari van dit jaar van Pieter Omtzigt over de toeslagenaffaire populair zijn geworden en die de vraag opwerpen of Rutte weer opnieuw premier kan worden. Immers de tegenmacht is de afgelopen tien jaar stelselmatig als betekenisloos weggezet.
Toch vraag ik me af of de ‘macht’ de ‘tegenmacht’ heeft gekleineerd of dat de ‘tegenmacht’ dit zelf doet. Een typisch staaltje daarvan hebben we de afgelopen week mogen aanschouwen bij de verkiezing van de voorzitter van de Tweede Kamer. Als er iets is waar alleen de Tweede Kamer over gaat en de regering niets mee te maken heeft dan is het dit wel.
Die verkiezing werd in de eerste ronde al gewonnen door Vera Bergkamp (D66). Iedereen snapt onmiddellijk dat niet alleen haar partijgenoten op haar hebben gestemd, maar dat ze ook gesteund is door de Tweede Kamerleden van de VVD. Met andere woorden de verkiezing binnen de politieke macht is bepaald langs de partijpolitieke lijnen met het oog op de formatie van de bestuurlijke macht.
En dus wint weer de laatstgenoemde macht. Ik word er mismoedig van. Ze leren het nooit.
Tjeenk Willink moet een toelatingsexamen ‘Kennis en gevoel voor de democratische rechtsorde’ organiseren. Dit examen mag alleen worden afgelegd door gekozen volksvertegenwoordigers, die geen bestuurlijke ambities hebben. Let wel, het zijn kandidaat-ministers die het formatieproces domineren. Ik heb er al eerder voor gepleit dat kandidaat-bestuurders überhaupt niet zouden mogen meedoen aan verkiezingen.
Alleen de politici die voor het examen slagen mogen bij de informateur aanschuiven. Ik vrees dat het treffen van Corona-maatregelen overbodig is.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld